CƠ HỘI MỚI CHO LAO ĐỘNG VIỆT NAM VÀ SỰ TRỞ LẠI CỦA PHONG TRÀO HỌC TIẾNG NHẬT

Nhật Bản đang tiến gần đến một bước ngoặt chưa từng có trong lịch sử hiện đại của mình. Tốc độ già hóa dân số tại Nhật là nhanh nhất thế giới, với hơn 29% dân số trên 65 tuổi (2024) và tỷ lệ sinh liên tục ở mức thấp (dưới 1.3 con/phụ nữ). Hệ quả là một sự thiếu hụt lao động nghiêm trọng đang bao trùm nhiều ngành nghề then chốt, từ điều dưỡng, xây dựng cơ sở hạ tầng, đến công nghệ thông tin và sản xuất công nghiệp chế biến.

Theo báo cáo của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản (2023), quốc gia này dự kiến thiếu hụt hơn 11 triệu lao động vào năm 2040 nếu không có sự can thiệp quy mô lớn. Trong khi đó, số lượng người Nhật trong độ tuổi lao động (15–64 tuổi) đã giảm hơn 7 triệu người chỉ trong vòng 10 năm (2013–2023).

Tình thế này buộc Nhật Bản phải bước vào một giai đoạn “tái định hình sâu rộng” không chỉ ở cấu trúc dân số, mà còn ở chính sách tiếp nhận lao động nước ngoài, định nghĩa lại khái niệm “đa văn hóa” vốn từng rất dè dặt trong xã hội Nhật truyền thống.

Năm 2019, chính phủ Nhật chính thức triển khai chính sách lưu trú mới: “Tokutei Ginou – Kỹ năng đặc định (SSW)”, với mục tiêu tiếp nhận 500.000 lao động nước ngoài vào năm 2025. Đây là bước ngoặt quan trọng trong lịch sử chính sách nhập cư của Nhật, đánh dấu lần đầu tiên người lao động nước ngoài phổ thông được phép làm việc dài hạn và chuyển đổi sang tư cách cư trú ổn định (SSW Type II).

Tuy nhiên, đến cuối 2023, số lượng lao động thực tế sang Nhật làm việc chỉ đạt gần 200.000 người, phần lớn đến từ Việt Nam. Nguyên nhân chính vẫn là quy trình đánh giá tay nghề và năng lực tiếng Nhật vẫn còn phức tạp (đòi hỏi JLPT hoặc JFT N4 trở lên, tùy ngành), trong khi mức lương, điều kiện sống, chính sách hỗ trợ chưa đủ hấp dẫn so với kỳ vọng của người Việt.

Chính vì vậy, năm 2025–2026 được xem là thời điểm bản lề, cụ thể ngày 11 tháng 3 năm Reiwa 7 (2025)

Nội các Nhật Bản đã nghiên túc xem xét và cân nhắc:

• Nới lỏng yêu cầu ngôn ngữ (hợp thức hóa các kỳ thi tiếng Nhật thực tiễn thay vì JLPT truyền thống)

• Tăng trợ cấp, đãi ngộ, hỗ trợ sinh hoạt

• Mở rộng ngành nghề đủ điều kiện chuyển tiếp SSW Type II giúp người lao động có thể sinh sống lâu dài, đưa gia đình sang định cư

Ngoài ra, Chính phủ Nhật cũng đã cam kết mở rộng các chương trình hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp tuyển dụng lao động nước ngoài, đồng thời cải cách hệ thống quản lý thực tập sinh kỹ năng theo hướng nhân đạo và minh bạch hơn.

Việt Nam đang là quốc gia cung ứng nguồn lao động lớn nhất cho chương trình Kỹ năng đặc định của Nhật Bản, chiếm hơn 58% tổng số SSW (2023). Sự chuyển động của chính sách Nhật sẽ lập tức tác động tới:

1. Thị trường đào tạo tiếng Nhật tại Việt Nam

・Từ mô hình học ngôn ngữ đơn thuần chuyển sang học kết hợp định hướng nghề nghiệp thực tiễn

・Gia tăng các chương trình tiếng Nhật chuyên biệt cho điều dưỡng, kỹ thuật viên, IT, nông nghiệp công nghệ cao

・Sự trở lại của nhu cầu học tiếng Nhật tại các tỉnh thành trong cả nước

2. Xu hướng học tiếng Nhật phục hưng theo kiểu mới

・Không còn học chỉ để “đủ điều kiện đi TTS”, mà là để phát triển kỹ năng, hội nhập nghề nghiệp lâu dài

・Các trung tâm đào tạo, trường nghề liên kết với doanh nghiệp Nhật để thiết kế chương trình học tích hợp ngôn ngữ, tay nghề, văn hóa ứng xử Nhật Bản

3. Cơ hội cho thế hệ trẻ Việt Nam

・Cơ hội “cất cánh” không chỉ nằm ở bằng cấp, mà ở năng lực ngôn ngữ, kỹ năng mềm, thái độ làm việc

・Một “thế hệ cầu nối” giữa Việt Nam – Nhật Bản có thể xuất hiện, nếu được đào tạo và hỗ trợ đúng cách

Để không bỏ lỡ thời điểm bản lề 2025–2026, Việt Nam cần có một chiến lược quốc gia rõ ràng:

• Cơ cấu lại hệ thống đào tạo tiếng Nhật, kết nối chặt với nhu cầu thị trường lao động Nhật

• Xây dựng mạng lưới tư vấn nghề nghiệp, giáo dục định hướng Nhật Bản cho thanh niên Việt

• Khuyến khích mô hình hợp tác công – tư – cộng đồng, nơi doanh nghiệp Nhật, chính quyền địa phương và cơ sở giáo dục Việt Nam cùng đồng hành

• Và trên hết, xây dựng hình ảnh “lao động Việt Nam chất lượng cao, hội nhập sâu” để đi xa hơn khái niệm “xuất khẩu lao động”, tiến tới sự phát triển bền vững và nhân văn.

Sự phục hưng của phong trào học tiếng Nhật, nếu diễn ra đúng thời điểm và được dẫn dắt đúng cách, sẽ không đơn thuần là sự trở lại của một làn sóng giáo dục ngôn ngữ. Đó sẽ là biểu hiện mang tính chỉ dấu cho một bước chuyển mình căn cơ trong tư duy phát triển nguồn nhân lực của Việt Nam từ logic “xuất khẩu lao động” sang tư tưởng “đồng kiến tạo giá trị xuyên văn hóa”.

Ở cấp độ sâu hơn, nó thể hiện sự dịch chuyển từ phát triển năng lực để thích ứng sang phát triển năng lực để định hình tương lai, nơi ngôn ngữ không chỉ là công cụ giao tiếp, mà là phương tiện tư duy, cảm thụ và tương tác giữa các nền văn minh.

Nếu trước đây, học tiếng Nhật thường gắn với mục tiêu ngắn hạn như đủ điểm JLPT để đi Nhật, đủ trình độ để làm việc tại doanh nghiệp Nhật, thì trong kỷ nguyên tái cấu trúc sâu rộng của xã hội Nhật, nơi tư duy toàn cầu và yếu tố bản địa đan xen phức tạp, người học cần một cách tiếp cận hoàn toàn khác như học để hiểu một thế giới khác, để tạo ra giá trị trong thế giới đó, và từ đó, mở rộng chính giới hạn của bản thân trong thế giới của mình.

Ở chiều ngược lại, sự tái định hình chính sách của Nhật Bản cũng không đơn thuần là một giải pháp ứng phó dân số. Đó là tín hiệu cho thấy những quốc gia khép kín nhất đang dần trở thành không gian mở và trong không gian ấy, người lao động Việt Nam nếu được chuẩn bị đúng hoàn toàn có thể trở thành “đơn vị kết nối” giữa hai hệ sinh thái nhân lực: kỷ luật – sáng tạo, cổ điển – đổi mới, nội tâm – kết quả.